Grunnskólinn í Borgarnesi – um einelti

Einelti af öllu tagi er ekki liðið í Grunnskólanum í Borgarnesi og samrýmist ekki gildum og áherslum í skólastarfinu.  Allra leiða er leitað til þess að fyrirbyggja það  og bregðast við því á skipulegan hátt.  Að vinna gegn einelti er langtímaáætlun sem byggir á skipulegu forvarnarstarfi, jákvæðum skólabrag og góðum bekkjaranda.

Hvað er einelti?
Einelti er ofbeldi og getur verið andlegt og/eða líkamlegt.

Andlegt einelti felur í sér að nemandi er tekinn fyrir af einum eða fleiri nemendum með síendurtekinni stríðni, látbragði, niðrandi ummælum, sögusögnum, andlegri kúgun, ýmisskonar hótunum, líkamlegri höfnun, markvissri einangrun eða útskúfun.

Í líkamlegu einelti felst hverskonar líkamleg áreitni, barsmíðar, hrindingar, spörk, hártoganir og klíp.

Um einelti er að ræða þegar einhver er síendurtekið tekinn fyrir.

Hverjir verða fyrir einelti?
Engar rannsóknir hafa afgerandi sýnt fram á að þeir sem verða fyrir einelti séu á neinn hátt frábrugðnir öðrum nemendum.  Hins vegar má leiða að því líkur að viðkvæmir nemendur t.d. með námserfiðleika, með einhverskonar fatlanir, með geðræna erfiðleika eða þeir sem búa við erfið uppeldisskilyrði séu í áhættu ef mikið er um hegðunarvandamál og einelti í skólum. Strákar eru oftar lagðir í einelti en stelpur en oftast er þó um tilviljun að ræða hver verður fyrir því.

Hverjir leggja í einelti?
Gerendur í einelti eru umfram önnur börn árásarhneigð og hafa jákvætt viðhorf til ofbeldis og ofbeldisverka. Þessi börn eru oft skapbráð og vilja ráða yfir öðrum.  Þau eru yfirleitt vinsæl meðal félaganna þrátt fyrir að hafa litla tilfinningu fyrir líðan annarra. Öfugt við það sem áður var haldið fram, af sálfræðingum og barnageðlæknum, að þessir nemendur séu í raun hræddir og óöruggir undir yfirborðinu, hefur komið í ljós við athuganir að þeir eru yfirleitt öruggari með sig en jafnaldrar þeirra
Bæði strákar og stelpur leggja í einelti.  Þó er kynjamunur á aðferðum því strákar sameinast oft margir um að leggja ákveðinn nemanda í einelti og nota oftar líkamlegt ofbeldi.  Stelpur beita fremur vinkonuhöfnun þ.e. vinkonurnar ákveða að einhver sé ekki viðurkennd í hópnum.
Rannsóknir hafa sýnt að beinir gerendur í einelti eru færri en þolendur og því á hver og einn gerandi fleiri en eitt fórnarlamb.  Oft er hópur af öðrum börnum sem aðstoðar við að kvelja aðra. Þeir eru stundum með og stundum ekki en taka þátt til að koma sér í mjúkinn hjá forsprökkunum eða til að verða ekki sjálfir fyrir barðinu á þeim. Óvirkir gerendur eru þeir sem ekki taka afstöðu á móti einelti og eru þannig þátttakendur í að viðhalda ástandinu.

Hvernig veit ég hvort barnið mitt er lagt í einelti?
Mörg börn segja ekki frá og eru hrædd um að ástandið versni við það.  Ef t.d. barnið þitt vill ekki fara í skólann, fer að ganga illa í skólanum, týnir bókum, hlutum eða fötum, forðast vini og önnur börn, er með skrámur eða marbletti sem ekki er hægt að skýra eða sýnir breytta hegðun heima fyrir, þá er ástæða til þess að athuga hvort einelti geti verið skýrningin.

Hvað á ég að gera ef barnið mitt er lagt í einelti?
Fyrsta skrefið er að fá barnið til þess að segja frá.  Þar næst á að hafa samband við umsjónarkennara barnsins í skólanum sem þegar í stað kannar alvarleika eineltisins.  Fullvissaðu barnið þitt um að einelti sé ekki liðið í skólanum og tekið verði á málunum.

Hvernig bregst skólinn við?
Grunnskólinn í Borgarnesi hefur frá árinu 1992 gert kannanir á umfangi eineltis meðal nemenda skólans. Í þeim könnunum hefur komið í ljós að einelti er til staðar hér sem í öðrum skólum. Í eineltiskönnunum hérlendis hefur komið í ljós að u.þ.b. 10% nemenda í grunnskólum segja að þeir séu hrekktir eða skildir útundan nokkrum sinnum í viku eða daglega. Í endurteknum könnunum í Grunnskólanum í Borgarnesi kemur fram svipuð niðurstaða og í öðrum skólum landsins.
Einelti er reglulega tekið til umræðu innan skólans, bæði meðal nemenda og kennara. Eineltiskannanir eru lagðar fyrir í febrúar á tveggja ára fresti og oftar í einstökum bekkjum ef þurfa þykir.  Unnið er stöðugt að því að efla samskiptahæfni nemenda. Það er m.a.gert með því að fjalla um eineltismál á vettvangi sem flestra námsgreina.
Þegar talið er að nemandi sé lagður í einelti berast upplýsingar til  umsjónarkennara sem ber ábyrgð á aðgerðum gegn einelti í sínum umsjónarbekk. Hann gengur úr skugga um hvort um einelti sé að ræða en ekki félagsleg átök af öðrum toga. Slík athugun getur verið samtöl við nemendur, foreldra, aðra kennara eða aðra starfsmenn skólans.  Ef nemandi er lagður í einelti eru tekin viðtöl við þá sem leggja í einelti, viðtöl við þann sem lagður er í einelti og eftir alvarleika málsins foreldra viðkomandi gerenda og þolenda.  Ef umsjónarkennari hefur ekki náð árangri getur hann vísað málum til eineltisteymis sem heldur áfram með málið.

Eineltisteymi
Í eineltisteymi sitja ? gangavörður? þrír kennarar?, skólasálfræðingur? skólastjóri/aðstoðarskólastjóri? og deildarstjóri sérkennslu sem veitir því forstöðu?.  Hlutverk eineltisteymis er að vinna gegn einelti leynt og ljóst í skólanum, sjá um fræðslu og umræðu innan starfsmannahópsins, vinna áfram í málum sem umsjónarkennarar vísa til teymis, auk þess að halda utan um þau eineltismál sem upp koma. Eineltisteymið fundar einu sinni í mánuði og oftar ef þarf.  Teymið getur þurft að koma saman fyrirvaralaust til að vinna í aðkallandi málum.  Ákveðinni viðtalstækni er beitt og bæði þolendur og gerendur fara endurtekið í viðtöl.  Unnið er gegn einelti þangað til lausn hefur fengist.

Olweusaráætlunin gegn einelti
Grunnskólinn í Borgarnesi hefur tilkynnt Menntamálaráðuneytinu um áhuga á þátttöku í Olweusarverkefninu gegn einelti sem hefur þátttöku haustið 2004.
Olweusaráætlunin gegn einelti er samstarfsverkefni menntamálaráðuneytisins, Sambands íslenskra sveitarfélaga, Kennarasambands Íslands og Heimilis og skóla. Áætlunin byggist á kenningum prófessors Dan Olweus sem starfar við Háskólann í Bergen.
Verkefnið hefur verið unnið í 43 íslenskum grunnskólum.  Markmið þess er að styrkja og fræða skólasamfélagið eftir Olweusarkerfinu til að geta betur komið í veg fyrir og tekist á við einelti.  Í því felst aðstoð við skóla til að byggja upp viðvarandi kerfi gegn einelti með markvissri fræðslu og samvinnu.Verkefnið er skilgreint sem símenntun og nær til allra starfsmanna skóla í tvö skólaár.
Helstu markmið Olweusaráætlunarinnar eru að draga úr tækifærum til eineltis og skapa þannig andrúmsloft að einelti borgi sig ekki. Áætlunin byggist á fremur fáum meginreglum sem hafa verið staðfestar með rannsóknum að skili árangri gegn einelti og andfélagslegri hegðun. Áætlunin miðar að því að endurbæta félagslegt umhverfi í skólanum og að skapa skólaumhverfi sem einkennist af:

– jákvæðum áhuga og alúð hinna fullorðnu

– ákveðnum römmum vegna óviðunandi hegðunar

– stefnufastri beitingu neikvæðra afleiðinga (viðurlaga) sem hvorki eru líkamlegar né óvinveittar, brjóti nemandi gegn þeim reglum sem ákveðnar hafa verið

– ákveðni og myndugleika hinna fullorðnu sem virka sem yfirboðarar við vissar aðstæður.